"Hoe kunnen gedragsinzichten bijdragen aan een rookvrije omgeving?"

Probleem

In Nederland is roken de belangrijkste oorzaak van ziekte en overlijden. Jaarlijks overlijden meer dan 20.000 volwassenen aan de gevolgen van roken zoals hart- en vaatziekten, kanker en aandoeningen van de luchtwegen. Wet- en regelgeving heeft ervoor gezorgd dat roken in openbare gebouwen, zoals ziekenhuizen en universiteiten, drastisch is afgenomen. Steeds meer instellingen en organisaties hebben al stappen gezet op weg naar rookvrij of zijn al rookvrij. Echter verschuift het probleem nu naar de openbare ruimte.

Een ongewenst neveneffect van rookvrij is een toename in ‘rook-hotspots’, oftewel plekken in de openbare ruimte waar rokers samenkomen om te roken. Hierdoor worden niet-rokers ook in de openbare ruimte overmatig blootgesteld aan rook.

Passief roken (i.e. meeroken) is een gevaar voor de gezondheid. Het aantal sterfgevallen in Nederland als gevolg van passief roken wordt geschat op 1000 als gevolg van hartaandoeningen en enkele honderden als gevolg van longkanker. In Rotterdam wordt meer gerookt dan gemiddeld in Nederland. De gemeente Rotterdam heeft daarom in de nota Publieke gezondheid ‘Rotterdam Vitale stad 2016 – 2020’ de ambitie opgenomen om het aantal rokers in de stad terug te dringen. Rotterdam sluit daarvoor aan bij de landelijke beweging ‘Op weg naar een Rookvrije Generatie’.

Doel

De Gemeente Rotterdam heeft in september de Rookvrije zone geopend, in samenwerking met het Erasmus MC, Hogeschool Rotterdam en het Erasmiaans Gymnasium. Healthy’R heeft advies gegeven over hoe de juiste inzet van communicatie kan bijdragen aan het niet-roken in de openbare ruimte. Dit advies is gebaseerd op kennis uit de gedragswetenschappen.

Onderzoek & Aanbevelingen

Op basis van wetenschappelijke literatuur is onderzoek gedaan naar de belangrijkste determinanten van roken in de openbare ruimte en welke technieken toegepast kunnen worden om het gewenste gedrag te stimuleren: niet roken in de rookvrije zone. Op basis daarvan zijn verschillende aanbevelingen gedaan gericht op de inzet van communicatieve middelen.

1. Informeer over negatieve effecten van passief roken
Toepassing: Maak expliciet dat roken in de rookvrije zone schadelijk is voor niet-rokers. Hierdoor wordt de perceptie van de nadelen van het gedrag en kennis over het gedrag vergroot. Dit draagt bij aan de motivatie van rokers om buiten de zone te roken5. Voorbeelden van boodschappen die hier op in spelen zijn:

‘’Wist u dat: per jaar 1000 niet-rokers overlijden aan de gevolgen van meeroken? ’’

Of

‘’Geef om je longen en die van anderen.’’

2. Speel in op de sociale norm
Toepassing: Een boodschap die inspeelt op de sociale norm, speelt in op het gevoel van individuen om ‘erbij te horen’. Een voorbeeld van een dergelijke boodschap is:

‘’xx% van de mensen in deze omgeving rookt niet.’’

Ook het overbrengen van een boodschap als ‘roken binnen deze zone is niet wenselijk’ door een persoon of professional met aanzien (bv. een arts), is opvallend en aantrekkelijk. In dit geval is het aan te raden gebruik te maken van de aangesloten partijen en hun aanzien (bv artsen of docenten ) wanneer je de boodschap om ‘hier niet te roken’ communiceert.

3. Geef motiverende signalen af
Toepassing: Om roken binnen de rookvrije zone te ontmoedigen, is het belangrijk duidelijk aan te geven waar rokers wél mogen roken. Een positieve boodschap met een hulpvraag is een vriendelijke manier om roken te ontmoedigen. Denk hierbij aan boodschappen als:

‘Help om de patiënten en bezoekers niet mee te laten roken.’

Of

‘Help mee deze omgeving rookvrij te maken door te roken buiten deze zone.’

Ook een aanduiding van het aantal meters lopen tot de omgeving waar wel gerookt mag worden, zorgt voor opheldering over de verwachting waar gerookt wordt. Dit kan ook in positieve vorm gebracht worden: ‘u draagt nog 30 m bij aan een rookvrije zone (nog 20m – nog 5m, etc.).’

4. Gebruik de juiste kleuren
Toepassing: Het toepassen van de kleur blauw (bv. in belijning, borden en banieren) verkleint de kans op gespannenheid en negatieve stemming onder rokers.

Algemeen
Er is nog onvoldoende bekend welke (of welke combinatie) van de aanbevelingen de grootste impact heeft. Daarom kunnen de genoemde aanbevelingen zowel apart van elkaar als in gezamenlijkheid worden toegepast.

Resultaten

De aanbevelingen zijn besproken met de projectleiders Rookvrije Generatie en uiteindelijk meegenomen in de vormgeving van de bebording en belijning van de Rookvrije Zone Dijkzigt. Geopend op 2 september 2019.